مذاکرات صلح زمستانی و هراس از جنگ بهاری

نویسنده: محمدرضا نعیمی

در حالی‎که بار دیگر فصل بهار در راه است و نگرانی از تشدید جنگ با گرم شدن هوا بیش‎تر می‎شود، زمزمه‎ی مذاکرات نتیجه‎بخش پیرامون صلح میان دولت و مخالفان مسلح نیز با گذشت هر روز جدی‎تر می‎گردد.
نویدهایی از ارگ ریاست جمهوری به امواج رسانه‎ای فرستاده می‎شود که گویا گروه طالبان و سایر مخالفان مسلح این بار در پیوستن به ساختار سیاسی کنونی قاطعیت بیش‎تر از گذشته دارند. در عین حال، نگرانی‎های هشدارآمیزی نیز صادر شده است که گویا قهرمان داستان جنگ عوض شده و سناریو با عناصر دیگری به پیش برده می‎شود. زیرا قرار است این بار طالب از صحنه حذف شده و جای آن را داعش بگیرد.
شکی نیست که نشر این خبرها، به همان اندازه که افکار عمومی را امیدوار ساخته و نسبت به چشم‎انداز صلح و ثبات خوش‎بین نشان می‎دهد، نگرانی‎هایی را نیز در پی دارد. تردید از اینکه مبادا این بار نیز دسیسه‎ای در کار باشد و دولت‎مردان کابل یک بار دیگر توسط سیاست‎گران پاکستانی و امریکایی فریب خورده و به کوره راه دیگری هدایت شوند. بخصوص اینکه هرگونه مذاکره و گفت‎وگوهای دیپلوماتیک میان حاکمان اسلام آباد و کابل، پنهان از دید مردم انجام شده و جزئیات آن به اطلاع افکار عمومی نرسیده است. تنها چیزی که از نتیجه‎ی این گفت‎وگوها بازگو شده است، خوش‎بینی‎های امیدوراکننده بوده است و نوید از اینکه هرگونه حرف و حدیث تازه پیرامون صلح به اطلاع افکارعمومی خواهد رسید، تنها سرنخ این مذاکرات دیپلوماتیک بوده است.
از سوی دیگر، مسیر جستجوی صلح نیز دچار پراکندگی‎هایی می‎باشد که نوید آمدن صلح را با تردید فزاینده همراه ساخته است. چین، پاکستان، قطر، عربستان و... هرکدام روزنه‎هایی هستند که این روزها مسوولان حکومت وحدت ملی در رهگذر آن راه افتاده و در جستجوی صلح می‎باشند. این درحالی است که مسیرهای متذکره پیش از این نیز آزموده شده و به بْن بست رسیده اند.
از نقش پاکستان و اهداف سیاسی این کشور که بگذریم، نوبت قطر فرا می‎رسد که این کشور نیز در بازی‎های سیاسی کنونی دست کمی از پاکستان ندارد. قطر یکی از کشورهای عربی است که دارای سرمایه هنگفت داخلی می‏باشد. به تعبیر برخی از کارشناسان، قطر بازیگر مهمی در صنعت انرژی در منطقه به حساب می‏آید. گفته می‏شود این کشور، امارات متحده عربی را –که یکی از کشورهای اقتصادی منطقه است- به حاشیه رانده است. قرار است جام جهانی فوتبال سال 2022 نیز در این کشور برگزار شود. از لحاظ سیاسی، بعد از آغاز بهار عربی، یکی از کشورهایی است که ثبات سیاسی خود را حفظ کرده است. برخلاف سایر کشورهای عربی، هیچ تظاهراتی علیه حکومت آن کشور برگزار نگردیده است. چه بسا این کشور از بهار عربی به نفع خود استفاده کرده و جایگاه خود را به عنوان کشور تأثیر گذار بر مناقشات بین المللی خصوصاً ممالک عربی تثبیت نموده است. این کشور در جنگ داخلی لیبیا به نفع مخالفان قذافی موضع گرفت و برای مخالفان حکومت قذافی کمک‏های تسلیحاتی نمود. در سوریه نیز این کشور همواره از تظاهرات علیه حکومت بشاراسد پشتیبانی کرده است. در ماه نوامبر سال گذشته این کشور بسته تحریم‏ها علیه بشاراسد را پیشنهاد کرد که از سوی کشورهای عربی نیز مورد پذیرش قرار گرفت. همچنان این کشور سعی کرده  تا میان گروه‏های رقیب که علاقه به گفت‏وگو نداشته اند، تشویق به گفت‏وگو نماید. از این جمله می‏توان به گفت‏وگو میان حکومت افغانستان و طالبان اشاره کرد. این کشور در سال 2001 میزبان هیأتی از طالبان بود. بار دیگر این کشور با ایجاد دفتری برای طالبان، از یک‏سو ‏خواست تا نقش سیاسی و بین‎المللی خود را در منطقه به نمایش بگذارد و اعتماد کشورها را نسبت به این نقش حساس خود جلب نماید و از جانب دیگر قصد دارد با این کار روابط خود با ایالات متحده را گسترش دهد.
هرچند قطر نیز تاکنون در انجام مذاکرات صلح موفق نبوده است، ولی شکی نیست که هرگونه تحول نوین در افغانستان پدید آید، جایگاه قطر به عنوان محور مهم سیاست‎های غربی در منطقه فراموش نخواهد شد. پاکستان، چین، عربستان یا هر کشور دیگر نیز بدون اینکه از وابستگی‎های چندجانبه با سایر کشورها متأثر شده و از دلبستگی‎های خود نسبت به افغانستان فارغ شود، پا در این عرصه نخواهد گذاشت.
بنابراین، دولت کابل نباید با نادیده گرفتن پیچیدگی‎های موجود، از ایفای نقش این کشورها دل خوش نموده و نسبت به کارکرد مثبت آنان امیدوار باشد، بلکه ضروری است تا همواره با نگاه امید آمیخته با تردید نسبت به ایفای نقش این کشورها نگریسته و سیاستی را در پیش گیرد که به قول معروف «هم لعل به دست آید و هم دل یار نرنجد.»
از سوی دیگر، نگرانی‎های مردم نیز نباید نادیده گرفته شود و ارزش‎های دموکراتیک به دست آمده طی یک و نیم دهه نباید قربانی صلح گردد. زیرا صلحی‎که در بستر آن مصالح ملی و منافع مردمی زیر سوال رفته و قربانی شود، به معنای رفتن به زیر تیغ فشارهای درونی و بیرونی است که به شدت شکننده نیز خواهد بود. چرا که این صلح با اندک فشار از سوی گروه‎هایی که آشتی در بند تقاضاهای آنان است از بین رفته و نابود خواهد شد. به همین سان است هراس از اینکه مبادا مهره‎های جنگ عوض شود و سنگر آتش‎افروزی طالبان را داعش گرم نگهدارد. شکی نیست که نقش جنگی این گروه و استفاده از ماهیت، هویت و اهداف آنان بسی خطرناک‎تر از گروه طالبان است و اگر موج‎های ایجاد شده به نام این گروه در نطفه خفه نگردد، پیامدهای آن برای مردم و ملت افغانستان بسی خطرناک خواهد بود.