خروج ناتو از افغانستان؛ از توهم تا واقعیت

الف. امید

ناتو رسما به ماموریت 13 ساله‌ی خود در افغانستان خاتمه داد. اما این بدین معنی نیست که دیگرهیچ نیروی امریکایی در افغانستان نخواهد بود. در حقیقت نزدیک 12 هزار سرباز امریکایی دست‎کم تا پایان سال 2016 به "منظور آموزش نیروهای امنیتی و مبارزه با تروریزم" در افغانستان خواهند ماند.

به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، چیزی‎که امروز از آن به عنوان خروج نیروهای امریکایی از افغانستان یاد می‌شود، در حقیقت کاهش نیروهای ناتوست چرا که تنها تعداد این نیروها و مسئولیت‌های‎شان کم‎تر شده و چیزی به نام خروج عملا معنای خود را از دست می‌دهد.

با وجود اینکه گفته می‌شود افغان‌ها اکنون مسوولیت سرنوشت خود را برعهده دارند، آ‌ن‌ها هنوز هم گزینه‌هایی برای انتخاب دارند که در صورت توافق دو جانبه می‌توانند از همکاری نیروهای ناتو در پشت عملیات‌ها و ماموریت‌های ضد تروریستی بهره‌مند شوند. به طور قطع این اتفاق به کابل تکیه گاهی می‌دهد تا در مواقعی که اوضاع دشوار می‌شود برآن تکیه کند و این به این معنی است که دولت افغانستان در نهایت برای حیات خود به امریکا و ناتو وابسته است. علاوه بر این، زمانی‎که "توافق وضعیت نیروها" بین افغانستان و امریکا اجرایی شود، روشن می‌شود که امریکا چه مقدار از مسئولیت این کشور را برعهده دارد و چیزی تغییر نکرده است.

"عملیات حمایت قاطع" یا تقسیم بندی افغانستان؟

ناتو ماموریت‌های پشت صحنه‎ی خود را در افغانستان "عملیات حمایت قاطع" نامیده است که طی آن افغانستان به چهار منطقه اولیه از نظر مسئولیتی تقسیم می‌شود.

مسئولیت جنوب و شرق کشور برعهده‎ی امریکا، شمال برعهده آلمان، غرب برعهده ایتالیا و کابل برعهده ترکیه است.

مناطق انتخاب شده نظارتی بسیار مهم هستند چرا که هر کدام از آن‌ها ارزش ویژه‌ای در مجموع عملیات‌های ناتو دارند. به طور حتم امریکا سر حلقه اصلی است و آلمان به عنوان موتور اقتصادی اتحادیه اروپا، کشور را اداره می‌کند. حضور آلمان در افغانستان به ویژه در حلقه رهبری تاثیر بسیاری بر سایر کشورهای عضو اتحادیه خواهد داشت تا فعالیت‌های خود در این ائتلاف را افزایش دهند. از سوی دیگر، ایتالیا در افغانستان به عنوان یکی از کشورهای حوزه دریای مدیترانه فعالیت می‌کند که می‌تواند تا تغییر وضعیت در لیبیا و الجزایر فعالیت‌های بیش‎تری نیز انجام دهد. در نهایت ترکیه هم که به عنوان خط مقدم ناتو در خاورمیانه اخیرا نقش مهمی را در بی ثبات کردن سوریه و تلاش برای تغییر رژیم آن ایفا کرده است، در این حلقه در افغانستان جای دارد.

توافق وضعیت نیروهای امریکا

دولت امریکا با رسیدن به توافق وضعیت نیروها، دیگر می‌تواند با خیال راحت استراحت کند و همزمان به ایفای نقش مهم خود در افغانستان آن هم با "خروج" از این کشور ادامه دهد.

در زیر نگاهی به برخی از مهم‎ترین مقررات این توافق می‌اندازیم:

-          حمایت در زمان درخواست: امریکا دیگر نمی‌تواند به صورت یک جانبه در مبارزات یا عملیات‌های علیه تروریزم شرکت کند و این تنها در صورتی ممکن خواهد بود که با نیروهای افغانستانی هماهنگی صورت گرفته باشد. با این حال این نیروها می‌توانند در عملیات‌های چند جانبه جهت تقویت نیروهای کابل شرکت کنند. این اساسا به این معنی خواهد بود که ارتش امریکا در کنار طراحی پشت صحنه امنیت افغانستان، می‌تواند به عنوان سرویس اورژانسی 911 در شرایط دشوار وارد عملیات‌ها شود.

-          جست‌وجو و تصرف ممنوع: نیروهای امریکایی دیگر نمی‌توانند با اهداف نظامی و یا شناسایی و جست‌وجو وارد منازل افغان‌ها شوند مگر اینکه شرایطی فوق‎العاده مانند به خطر افتادن جان امریکایی‌ها وجود داشته باشد. این نیروها همچنین نمی‌توانند افغان‌ها را زندانی یا بازداشت کنند. در شرایط بحرانی نیز نیروهای امریکایی تنها وظیفه نظارت و راهنمایی را برعهده دارند و این نیروهای افغانستانی هستند که باید کار عملی را انجام دهند.

-          قابلیت تعاملی ناتو: پنتاگون به ارائه کمک‌های مالی و نظارت بر ارتش افغانستان ادامه می‌دهد. ظاهرا امریکا و دوستان او در ناتو قصد دارند همکاری‌ طولانی‌ مدتی با نیروهای افغانستان داشته باشند.

-          چیزی که برای ماست، به شما تعلق نخواهد داشت: دولت امریکا و قراردادی‎های همکارش حق مالکیت تمام تجهیزات، مواد، منابع، ساختارهای قابل حمل و نقل و سایر اموال قابل حمل و نقل را که در افغانستان نصب یا وارد کرده‌اند، دارند. این به این معنی است که نه پنتاگون و نه قراردادی‎های خصوصی آن حق فروش این تجهیزات را به افغان‌ها ندارند.

-          فضای افغانستان، قوانین امریکا!: هواپیماهای امریکا و کلیه وسایل نقلیه آن بدون اجازه مقامات نیروهای امریکایی اجازه عبور از افغانستان را دارند. به طور خلاصه می‌توان گفت که ارتش امریکا می‌تواند هر کاری که بخواهد در جاده‌ها، راه‌های آبی و حریم هوایی افغانستان انجام دهد و مقامات افغانستان تنها می‌توانند بنشینند و نگاه کنند.

-          مصونیت: طبق این ماده امکان بازداشت یا رسیدگی قضایی به جرایم یا اتهامات امریکایی‌ها در افغانستان وجود ندارد.

-          استقلال: نیروها و قراردادی‎های امریکایی می‌توانند هرگونه تجهیزات، منابع، مواد، تکنولوژی و سرویس‌های آموزشی و خدماتی را به افغانستان وارد یا از آن خارج کنند. این یعنی امریکا تقریبا می‌تواند هر چیزی‎که بخواهد به افغانستان وارد و یا از آن خارج کند بدون اینکه مقامات افغانستانی با آن موافق باشند.

تنها چیزی که در پایان سال 2014 واقعا در افغانستان تغییرکرده این است که نیروهای خارجی اندکی به نیروهای این کشور متکی شدند. این نیروها اکنون به جای اینکه خود را درگیر جنگ‌ها و نزاع‌ها در افغانستان کنند از نیروهای این کشور برای این امور استفاده خواهند کرد.

 در حقیقت "قدرتمند شدن" افغانستان تنها یک توهم است تا این حقیقت را که افغانستان اکنون به یک واسط غرب تبدیل شده بپوشاند. قدرت حقیقی هنوز مانند 13 سال گذشته در دست پنتاگون است.