هوای بحرانی پایتخت

نویسنده: ذکیه غزنوی

تا چهل سال قبل دود ذغال سنگ عامل مهم آلودگي در هواي شهرهاي اروپا بود. در فاجعه عظيم مه دود شيميايي اندن در سال 1952 بيش از 4000 نفر جان باختند. امروزه به بركت سوخت‎هاي بدون دود، دودكش‎هاي بلند و كاهش آلاينده‎هاي صنعتي، ‌بعضي شهرهاي كشورهاي صنعتي نسبتا عاري از دود هستند. البته اين بدان معني نيست  كه آلودگي هوا كاملا از بين رفته است. زيرا نيروگاه‎ها، كارخانه‎ها، ‌ادارات و حتي منازل آلودگي هوا را در شهرها وحتي روستاها تشكيل مي‎دهند. حساسيت افراد نسبت به آلودگي هوا با يكديگر يكسان نيست. افرادي كه بيش‎تر به بيماريهاي ريوي مبتلا مي‎باشند، ‌سالخوردگاني كه از بيماريهاي قلبي و ريوي رنج مي‎برند و هم‎چنين كودكان بيش‎تر تحت تاثير آلاينده‎ها هستند.
این روزها وقتی شامگاه و صبحگاه در بخشی از نقاط پایتخت قدم می‎زنیم، شاید بی شباهت به وضعیت بحرانی آن روزهای اروپا نداشته باشند. میزان دودی‎که از دودکش خانه‎ها بلند شده و با غلظت تمام در فضای شهر می‎پیچد، ساکنان کابل را به مرگ تدریجی دعوت نموده و سیستم تنفسی آنان را به چالش کشنده‎ای می‎طلبد. پیامدهای نامطلوب این وضعیت و حالت بحرانی آن را وقتی درمی‎یابیم که وارد درمانگاه‎های خصوصی و دولتی شده و یا هم در مطب داکتران پا بگذاریم. شکایت مراجعه کنندگان از بیماری‎های تنفسی و مشکلات خاص در گلو و دستگاه تنفسی آنان حکایت از بحرانی دارد که دود ذغال برای تسخین خانه‎های پایتخت نشینان استفاده می‎شود.
میزان رو به افزایش دود ذغال از زمانی آغاز شد که بخاری‎های ذغال‎سوز ترکی در کشور وارد شده و با گرمایی زیاد و دیزاین مقبول خود، توجه همگانی را به خود جلب نمود. در سایر کشورها قسمت اعظم دود شهرها از سلنسر موترها به‎وجود مي‎آيد. اما در بعضي از مناطق سوخت ذغال و سوخت نيروگاه‎ها نيز در ايجاد دود شركت دارند که در پایتخت کشور م در فصل زمستان ما، خانه‎ها جای نیروگاه‎ها را به خود اختصاص داده اند.
یکی از پیامدهای خطرناک این دودها آن است که ذرات درشت دود در قسمت‎هاي فوقاني دستگاه نفس، گير مي‎كنند و باعث اختلال در ترشحات بيني و سينوس‎ها مي‎شوند، ولي ذرات ريز ممكن است در راه‎هاي عميق‎تر ريه‎ها نفوذ كنند. حجم زياد اين ذرات باعث اشكال در تنفس افراد مبتلا به آسم، برونشيت مزمن، ‌آمفيزم و ديگر بيماري‎هاي ريوي مي‎گردد و حتي ممكن است باعث مرگ زودرس سالمندان مبتلا به بيماري‎هاي قلبي و ريوي نيز شود. در موارد حاد آلودگي هوا، ‌افزايش مرگ و مير غالبا به دليل وجود اين ماده در غلظت‎هاي زياد مي‎باشد.
مونوكسيدكرين نوع دیگری از گازهای سمی است که در پایتخت کشور به وفور در فضا نشر می‎شود. این ماده، گازي بي بو و سمي است كه عمدتا از سلنسر موتر در اثر احتراق ناقص سوخت‎هاي فسيلي ناشي مي‎شود. اين گاز حمل اكسيژن خون به مغز ، قلب و اعضای ديگر را مختل مي‎كند و افرادي كه به امراض قلبي مبتلا هستند به علت كاهش اكسيژن خون مخصوصا در معرض خطر توليد مي باشند. دود سيگرت يكي ديگر از منابع مهم مونواكسيد كربن است. بنابراين ميزان اين گاز در خون افراد سيگرتي بسيار بالاتر از افراد غير سيگرتي‎است .
سرب نیز در نوع دیگری از ماده کشنده در هوای کشور است. این ماده فلزي است كه براي احتراق بهتر پترول به آن اضافه مي‎شود و پس از سوخت پترول در هوا آزاد مي‎گردد.ميزان سرب در اطراف محل‎هاي پرترافيك بيش‎تر است و اثرات عمده اين فلز مختل كردن رشد طبيعي و ايجاد اختلالات عصبي در كودكان و افزايش فشار خون مي‎باشد.
در سایر کشورها توصیه‎ی مراکز صحی این است که  پوليس‎هاي ترافیک و نگهبانان بايد با استفاده از ماسك‎هاي بخصوصي در جلو بيني، خود را در مقابل آلودگي محافظت كنند. اين ماسك‎ها در دور نگهداشتن ذرات درشت بسيار موثرند و افراد آسمي و كساني‎كه مشكلات تنفسي مبتلا هستند با استفاده از آنها راحتي بيش‎تري احساس مي‎كنند، همچنين اين ماسك‎ها علامت و هشدار خوبي نيز براي رانندگان مي‎باشد چون به آنها نشان داده مي‎دهد كه مردم چقدر از آلودگي هوا رنج مي‎برند. بايد توجه داشت افرادي كه نسبت به آلودگي حساسيت دارند بايد زمان كم‎تري را در بيرون از منزل بويژه خيابان‎ها سپري كنند. اما به نظر می‎رسد این توصیه برای مردم پایتخت نشین به صورت عموم قابل توجه و ضرورت به اعمال دارد. زیرا قدم زدن در خیابان‎های پایتخت به صورت کل هشدارآمیز و چالش‎انگیز می‎باشد.
اما برای مقابله با وضعیت بحرانی موجود لازم است تا مصرف ذغال سنگ در پایتخت و سایر شهرها یا به طور عموم ممنوع و یا هم اینکه به شکل محدود و جیره‎بندی آن استفاده شود. افزون برآن، موترهای سواری، ‌اتوبوس‎ها و ميني‎بوس‎ها مهم‎ترين منبع آلودگي هوا را در شهرها تشكيل مي‎دهند. لذا با استفاده از پترول بدون سرب و نصب صافي در تانكی موتر مي‎توان ميزان برخي از آلوده كننده‎ها را كاهش داد. اما مهمترين راه مقابله با اين مشكل استفاده بيش‎تر از وسايل  نقليه عمومي و تصويب قوانين براي برخورد جدي با وسايل آلوده كننده و ايجاد فضاي سبز در شهرها هستند.
شکی نیست که هرگاه فکری برای مقابله با این وضعیت نشود، پیامد آن همانا خودکشی خواهد بود. زیرا ما با دستان خود، خویشتن را به سوی مرگ نزدیک می‎سازیم.