آسیای مرکزی و افغانستان؛ چشم‌اندازهای تحول در روابط آینده

آسیای مرکزی و افغانستان؛ چشم‌اندازهای تحول در روابط آینده

بخش اول

نگاهی به روابط افغانستان و منطقه آسیای مرکزی طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد با وجود فرصت‌های پرشمار در مناسبات دوجانبه، تنگناهای عمدتاً روانی مانع رشد و توسعه منطقه بوده و اکنون چشم‌انداز تحولات، آینده روشنی را نوید می‌دهد.

در گزارشاتی که درباره رابطه افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی ارائه می‌شود، این کشورها به صورت یک بلوک متحد ترسیم می‌شوند اما این نوع نگاه منعکس کننده واقعیت موضوع نیست و در واقع، این کشورها در نوع مناسبات خود با افغانستان دارای روابط بسیار متفاوتی هستند، که عمدتاً به صورت دوجانبه و بسیار محلی است.

این پیچیدگی زمانی بیش‎تر می‌شود که در پروژه‌های بزرگی چون «قلب آسیا»، منطقه‌ای ترسیم شده که بیش‎تر جنجالی است تا دارای یک اثر واقعی اما در گزارش جدید «شبکه تحلیلگران افغانستان» رویکرد متفاوتی در قبال این موضوع اتخاذ و تلاش شده تا واقعیات موجود در صحنه در حوزه‌های سیاسی، امنیتی و تجاری مورد بررسی قرار گیرد.

به رغم مشترکات تاریخی، قومی و مذهبی فراوان بین افغان‌ها و همسایگان شمالی آنها، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی همچنان از یکدیگر بیگانه مانده‌اند و برای افزایش ارتباطات خود قادر به رفع موانع نیستند.

در مرز افغانستان، گروه‌های مختلف مردم (چهره‌های سیاسی- نظامی، مقامات دولتی، تجار، دانشجویان، مهاجران سابق و سایر مردم محلی) که عمدتاً در مناطق شمالی هستند، به صورت محدود با همسایگان خود در آسیای مرکزی تعامل دارند با این حال، روابط مرزی آنان به اندازه‌ای نیست که بتواند مبنایی برای روابط پایدار و قابل توجه باشد.

روابط اقتصادی

از زمان بازگشایی تدریجی مرزها پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1992 و به خصوص از زمان سقوط طالبان در سال 2001، روابط اقتصادی افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی گسترش قابل ملاحظه‌ای یافته اما شروع آن از سطح بسیار پایینی بوده است.

با این حال، یکپارچگی اقتصادی منطقه همچنان در حال آسیب است چون همه این کشورها هنوز دارای اقتصادی حاشیه‌ای هستند که به طور عمده با نقاط مختلفی در ارتباط می‌باشند (افغانستان با پاکستان و ایران؛ آسیای مرکزی با روسیه و چین) و در عین حال با مشکلات امنیتی و زیرساختی جدی دست و پنجه نرم می‌کنند.

شاید بتوان گفت اهمیت افغانستان برای اقتصاد آسیای مرکزی کم‎تر از شرکای باارزشی چون چین نیست؛ به علاوه، همه کشورهای منطقه به خاطر دارا بودن رژیم‌های مرزی محدود، سعی دارند از همکاری‌های چند جانبه واقعی اجتناب کنند.

برای تاجیکستان و ازبکستان، اهمیت اقتصادی افغانستان به طور جدی، تنها در برخی شهرهای کوچک‌تر که در نزدیکی مرز این کشور قرار دارند می‌باشد.

در این مناطق، مردم محلی در هر 2 طرف مرز تبادلات فعال‌تری دارند همچنین در نزدیکی مراکز قدرت در این 2 کشور، افراد و شرکت‌هایی هستند که منافع اقتصادی در افغانستان دارند؛ با این حال این منافع در مقایسه با سایر شرکای تجاری بزرگ‌تر، نسبتاً کم است.

ترکمنستان نیز امید به برخی زیرساخت‌های مهم اقتصادی دارد که می‌توانند این کشور را به افغانستان مرتبط کند، به خصوص پروژه خط لوله «تاپی» (ترکمنستان- افغانستان- پاکستان- هند) با این وجود وخیم شدن اوضاع امنیتی و نبود سرمایه کافی، سرنوشت این پروژه را دچار ابهام کرده است.

 ایجاد پل روی «آمودریا»

مرز افغانستان و تاجیکستان یکی از مناطقی است که شاهد گسترش بیشتر روابط اقتصادی بوده به خصوص در ولایات «قندوز» و «بدخشان» و منطقه «شیر خان بندر» به ویژه پس از افتتاح پل بر روی رودخانه مرزی «پنج» در تابستان سال 2007 که از جمله آن می‌توان به جلسات منظم مقامات دولت محلی، مقامات گمرکی و تجار اشاره کرد اما با این وجود تجارت دوجانبه از طریق این بندرگاه بدون مشکل هم نیست.

در اخذ ویزای تاجیکستان در هر 2 کشور افغانستان و تاجیکستان از جمله برای تجار، فساد گسترده‌ای به چشم می‌خورد. علاوه بر آن، این تجارت جنبه‌های غیرقانونی زیادی دارد که به واسطه آن گروه‌های مختلفی از عوامل دولتی و غیردولتی افغان و تاجیک، از جمله قاچاقچیان مواد مخدر منتفع می‌شوند.

با این وجود، از طریق دست‌کم 6 پل و 3 بازار مشترک در «بدخشان»، ارتباطات مردمی و فعالیت‌های اقتصادی قابل توجهی بین ساکنان محلی افغانستان و تاجیکستان انجام می‌شود.

علاوه بر تجارت‌ قانونی کالاهایی چون منسوجات، مواد غذایی و قطعات خودرو، بخش مهمی از این تجارت مربوط به قاچاق سنگ‌های قیمتی چون یاقوت و لاجورد و نیز تریاک و هروئین است که بعضاً با سلاح‌های ساخت روسیه به خصوص کلاشینکف، مبادله می‌شوند.

به گفته‌ی یک کارشناس تاجیک، هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه مقدار از این کالاهای غیرقانونی از طریق بازارها و گذرگاه‌های رسمی و چه مقدار از طریق «مرزهای سبز» (مرزهای غیررسمی) جابجا می‌شوند.

این تجارت توسط مقامات امنیتی محلی کنترل شده و معمولاً در شهر «اشکاشم» ولایت بدخشان افغانستان بیش از سایر نقاط انجام می‌گیرد.

در همین حال، رؤسای جمهور 2 کشور در ماه مارس سال جاری میلادی از احتمال راه‌اندازی پل‌ها و بازارهای مشترک بیشتر در آینده نزدیک خبر دادند.

منبع: فارس