نخستین انجمن ادبی افغانستان از تاسیس تاکنون

84 سال پیش در چنین روزهایی، برخی نویسندگان و شاعران هرات به سرپرستی «عبدالکریم احراری»، گردهم آمدند تا انجمن ادبی هرات را تاسیس کنند.
این شاعران و نویسندگان در نخستین اقدام، نام «انجمن ادبی هرات» را برای جمع خود انتخاب کرده و به منظور نظم و هماهنگی بیش‎تر در نخستین گام اساسنامه انجمن را تنظیم و برای دریافت مجوز به وزارت فرهنگ افغانستان در کابل فرستادند.
وزارت فرهنگ افغانستان، با تاخیر زیاد جواب منفی به شاعران و نویسندگان هرات داد و اجازه تاسیس انجمن ادبی هرات صادر نشد.
در حالی‎که حدود یک سال از درخواست شاعران و نویسندگان هرات برای تاسیس انجمن ادبی می‌گذشت، دولت افغانستان خبر از تاسیس انجمن ادبی کابل را منتشر کرد.
روزنامه «اتفاق اسلام» که در آن زمان در هرات منتشر می‎شد، در سرمقاله 27 سرطان 1310 خود در این مورد چنین نگاشته است:
«انجمن ادبی کابل هم به توجهات عرفان دوستی‌های اعلی‎حضرت غازی تاسیس یافت. هراتی‌ها باید شکرگزار باشند که اولین انجمن ادبی که در افغانستان تاسیس یافته انجمن ادبی هرات بود.»
در ادامه‎ی این سر مقاله آمده است: «پایه ادبیات و مولفات اهل هرات به همگان پوشیده نیست. مجلدهای آثار هرات خدمت بزرگی به ابراز اهل علم و ادب این ولایت نموده؛ نمونه ادبیات هرات را هرکسی می‌تواند بفهمد و طبع سلیم و استعداد طبیعی اهالی اینجا خوب‌تر به هر کجا آشکار می‌گردد.»
«سرور جویا» از نویسندگان مطرح افغانستان که در آن زمان مدیریت روزنامه اتفاق اسلام را در هرات بر عهده داشته است در ادامه سر‌مقاله خود از اینکه مجوز فعالیت انجمن ادبی هرات صادر نشده گلایه‌مند است: «هرات که می‌خواهد قدم به این سلسله بگذارد به خلاف انتظار، وزارت معارف سنگ به جلو پای‎مان می‌گذارد؛ مثلا موضوع انجمن ادبی هرات که به وزارت جلیله معارف اشعار شده بود آقای وزیر نوشته‌اند که مقصود این انجمن را ندانسته‌ایم و حال اینکه از کلمه انجمن ادبی مقصود خود پر ظاهر است؛ به خصوص اینکه در پیشنهاد انجمن تمام مقاصد هم شرح شده بود.»
در ادامه سر مقاله روزنامه اتفاق اسلام، سرور جویا تاکید می‌کند که باید با فعالیت‌های ادبی میان هرات - مشهد - کابل - تاجیکستان یک پل ارتباطی بر قرار شود: «برادران کابلی ما هم بدیهی است از صمیم قلب خرسند می‌شوند که برادران هراتی‌شان ارباب علم و ادب و مالک سلیقه‌های شیرین ادبی باشند؛ مثل اینکه ما هم حالا خرسندیم که کابل هم دارای انجمن ادبی و مزایای طبیعی می‌گردد؛ لذا بهتر است ادبای کابل از راه مسابقه ادبی با صاحبان ذوق ادبی این ولا پیش آیند. امیدواریم مسابقه ادبی هرات - کابل - مشهد - تهران - تاجیکستان یک سلسله‌بندی بوجود آورده و مجلات ادبی با این وسیله موثرات خود را در جامعه اسلامی ببخشد.»
انتشار مجله ادبی هرات
بر اساس منابع تاریخی، هر چند که اجازه تاسیس انجمن ادبی هرات صادر نشد، ولی شاعران و نویسندگان این ولایت جلسات ادبی خود را مرتب برگزار می‌کردند.
بعد از تاسیس انجمن ادبی کابل، مجوز انجمن ادبی هرات نیز صادر شد و این انجمن به بودجه وزارت فرهنگ افغانستان، به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
انتشار «مجله ادبی هرات» از نخستین اقدامات مهم انجمن ادبی در هرات بود که نخستین شماره آن 83 سال پیش در 15 حوت سال 1310 خورشیدی به زبان فارسی در 40 صفحه و با شماره گان 400 نسخه در چاپخانه «دانش» واقع در «چهار باغ» هرات به چاپ رسید.
به تدریج در سال‌های بعد به کیفت این مجله افزوده شد و شمارگان و تعداد صفحات آن نیز افزایش یافت و تا 120 صفحه نیز رسید.
آن‎گونه که «رسول پویان» در کتاب «جغرافیه عمومی هرات» نوشته نخستین کسی که در این دوره کوشید تا در هرات مجله‌ای منتشر و شاعران و نویسندگان را به دور هم جمع کند «عبدالکریم احراری» بود.
در سال 1320 خورشیدی به دلیل بحران اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم و افزایش قیمت کاغذ، صفحات مجله ادبی هرات به 20صفحه کاهش یافت و در سال 1322 بعد از انتشار 144 شماره به دلیل مشکلات مالی از انتشار باز ماند.
کتابخانه انجمن ادبی هرات
گشایش کتابخانه در هرات که بیش از دو هزار جلد کتاب ارزشمند را در خود جای داده بود، از دیگر فعالیت‌های مهم انجمن ادبی هرات در سال‌های نخست تاسیس بود، که باعث رونق فرهنگ کتابخوانی در میان مردم این شهر شد.
تغیر نام انجمن به «کلوپ ادبی هرات»
 از سال 1322 خورشیدی به مدت 5 سال انجمن ادبی هرات هیچ گونه فعالیتی نداشت و در مرداد سال 1327 انجمن ادبی هرات با نام «کلوپ ادبی هرات» فعالیت خود را از سر گرفت. مجله ادبی هرات نیز که از انتشار باز مانده بود با نام مجله «هرات» و با سر مایه کلوپ ادبی که توسط «عبدالمجید زابلی» رئیس وقت بانک ملی افغانستان پرداخت می شد، دوباره احیا شد.
کلوپ انصاری
در ماه قوس 1341 خورشیدی، به مناسبت نهصدمین سال وفات پیر هرات خواجه عبدالله انصاری، کلوپ ادبی هرات به «کلوپ انصاری» تغیر نام داد و تا سال 1345 فعالیتش ادامه داشت.
فعالیت انجمن در دولت کودتا
با کودتای مارکسیستی سال 1357 خورشیدی و در دوران حاکمیت حزب خلق، دولت کوشید که اتحادیه نویسندگان را در این شهر فعال سازد و در سال 1360 «اتحادیه نویسندگان هرات» زیر نظر «حزب خلق» تاسیس شد و مجله «هرات باستان» زیر نظر «محمد مسعود رجایی» منتشر می‌شد، ولی با استقبال چندانی مواجه نشد و انجمن ادبی نیز در این دوران فعالیت خاصی نداشت.
انجمن در دوره مجاهدین
با روی کار آمدن حکومت مجاهدین در افغانستان، انجمن ادبی هرات در ماه حمل 1373 به عنوان یک نهاد غیر دولتی فعالیت خود را از سر گرفت و تا سال 1374 به فعالیت خود ادامه داد. در این زمان جلسات انجمن به مدیرت «سید عبدالرئوف فقیری» بر پا می‌شد.
انتشار اورنگ هشتم در زمان طالبان
با روی کار آمدن طالبان فعالیت‌های انجمن که در آغاز حکومت طالبان خاموش شده بود دوباره به مدیریت «احمد ضیا رفعت» احیا شد و در 14 حمل سال 1377 شاعران و نویسندگان هرات به طور رسمی آغاز به کار مجدد انجمن را اعلام کردند.
از مهم‌ترین اقدامات شجاعانه انجمن ادبی هرات در زمان طالبان انتشار مجله ادبی اورنگ هشتم بود که نخستین شماره آن در تاریخ 14 ماه جوزای 1378 منتشر شد.
انتشار اورنگ هشتم هر چند با وقفه ولی تا چند سال بعد از روی کار آمدن حکومت حامد کرزی نیز در هرات ادامه داشت.

منبع: خبرگزاری فارس