رمضان؛ آموزشگاه زندگی بهتر

رمضان؛ آموزشگاه زندگی بهتر

(مصاحبه اختصاصی با علی‎احمد رضایی؛ استاد حوزه و دانشگاه)

تهیه کننده: محمدتقی جعفری

ماه مبارک رمضان از نیمه گذشته و در طول این ایام، تجربه‎های شیرین و ارزشمندی برای مومنین روزه دار به دست آمده است. جهت پربار شدن این تجربه‎های ارزشمند، از رهنمودهای رمضانی در مصاحبه با استاد احمدعلی رضایی نیز بیش‎تر بهرمند خواهیم شد.

سخن جدید: به باور شما تاثیر روزه‎ی ماه مبارک رمضان و بهره‎های معنوی این ماه برای روزه‎داران چگونه است؟

رضایی: برای روزه و روزه‌دار آثار تربیتی و اخلاقی فراوانی را گفته‌اند، که مهم‎ترین اثر یا حکمت روزه، بر مبنای اشاره‎ی خود قرآن شریف، که اشاره می‌کند، "ای کسانی که ايمان آورده ايد، روزه داشتن بر شما مقرر شد، همچنان‎که بر کسانی‎که پيش از شما بوده اند مقرر شده بود‎، تا پرهيزگار شويد."

در این آیه رسیدن به تقوا و پارسایی را از آثار معنوی و تربیتی روزه بیان می‌کنند. مساله‌ای که کاملا جامعه شناسان و روان‎شناسان و متولیان امور اجتماعی به آن اذعان می‌کنند که در ماه مبارک رمضان میزان جرم و جرایم کاهش می‌یابد.

این مساله ارتباط تنگاتنگی با فضای روحی و معنوی روزه دارد. همان‎طوری‎که در حقوق بیان می‌کنند که یکی از ارکان جرم مساله روانی و انگیزه‎ی مجرم در انجام دادن جرم است. در ماه مبارک رمضان به دلیل فضای معنوی‎که در جامعه حاکم می‌گردد، به صورت طبیعی، انگیزه‎ی جرم در مجرم را یا از بین می‌برد و یا هم کاهش می‌دهد. در واقع مجرم با توجه به شرایط حاکم بر محیط، انگیزه جرم را در خود نمی‌بینید یا حداقل این انگیزه کاهش یافته است.

بنابراین از دلایل مهم کاهش جرام در ماه مبارک رمضان یا هر وقت و زمان دیگر اثر تربیتی و معنوی روزه می‌تواند باشد. هم بر شخص روزه دار و هم در فضا این معنویت حاکم می‌گردد که انسان برای خود انگیزه‌ای برای جرم نمی‌یابد.

در واقع این همان بحث تقوا و پارسایی و بازگشت به معنویت است که زمینه‎ی جرم و گناه را از بین می‌برد. به صورت کلی می‌توان گفت که اساسا ارتکاب جرم و گناه به دلیل دوری از خدا و دین است و چون در ماه مبارک رمضان، مردم روزه دار و کل فضای جامعه به گونه‌ای است که انسان به دین و دیانت وخدواند شناخت‌اش بیشتر می‌گردد، بنابراین، این مساله باعث می‌گردد تا ارتکاب به جرم کاهش یابد.

سخن جدید: کارکرد اخلاقی ماه رمضان و تاثیر آن در طول سال بر رفتار انسان و در مجموع کل زندگی انسان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

استاد رضایی: نکته‌ی مهم و اساسی همین است که ما در طول زندگی از روزه و روزه داری چه چیزی را بدست بیاوریم و چه سرمایه‌ای را برای کل عمرمان کمایی کنیم. در اثر روزه‌داری و تقوای به‎دست آمده از آن، ما باید در طول سال، بلکه در طول عمرمان باید نکاتی را مد نظر بگیریم که در ذیل به آن‌ها اشاره داریم.

تقویت محبت و مهرورزی

 تقویت محبت و مهروزی در فضای خانواده و در بعد کلان با مسلمانان است. به صورت طبیعی، روزه‌داران در محیط جمعی خانواده و محیط جمعی از شفقت و مهرورزی برخوردار می‌شوند. احترام و مهرورزی متقابل بین بزرگ‎ترها و کوچک‎ترها و نشستن با مهر دور یک سفره و کمال مهرورزی. اینها باعث می‌گردد تا محبت و مهروزی در محیط خانواده و در محیط کلان امت اسلام و عرصه اجتماعی، می‌تواند درسی باشد برای محبت و مهروزی در بین امت اسلام.

1-      برگزاری نمازهای جماعت و مسایل عبادی جمعی و آیین عبادی در شب‌های قدر.

2-      پرد اختن زکات فطریه در آستانه عید سعید فطر

3-      برگزاری نماز عید فطر.

تمام این مسایل می‌تواند فاکتورهای محبت و مهروزی باشد. بنابراین می‌توان گفت روزه در زندگی درسی است برای مهرورزی و محبت بین امت اسلام است.

فرهنگ روزه‌داری و رسیدن به عزت و استقلال

روزه‌دار در اثر روزه‌داری خویش‌تن‌داری می‌کند و چیزی را که هوس دارد به دلیل داشتن روزه به سوی او نمی‌رود و از طرفی عادت به قناعت و مصرف کمتر را تمرین و ممارست می‌کند. این مساله در عرصه‎ی بزرگ‎تر باعث بدست آوردن عزت و قناعت و خویش‌تن‌داری می‌شود تا یکی از عوامل استقلال را زمینه‌سازی کرده باشد. کشورهایی مثل کشور ما به این توصیه بسیار نیازمند است که با مصرف کمتر و کاهش هزینه‌های زندگی، به عزت و استقلال تقرب یابد. ما در ماه رمضان در واقع قناعت را تمرین می‌کنیم که درسی است برای ما در کل زندگی.

این در واقع مجاهدت و تلاشی است برای بدست‌ آوردن سرمایه معنوی که در کل زندگی که راه‌گشای ما باشد.

سخن جدید: متاسفانه برخی افراد و رسانه‎ها این مساله را که در این ماه سرمایه‌ی معنوی به‎دست آمده و باید از آن برای طول سال و عمر خود استفاده کنیم مد نظر ندارند و بلافاصله بعد از سپری شدن ماه رمضان با آمدن عید، به بهانه‎ی عید و ... باعث تلف شدن این سرمایه می‌گردد. شما در این مورد چه توصیه و نکاتی دارید؟

استاد رضایی: حفظ سرمایه‎ی به‎دست آمده به دلیل سختی و مشکلاتی که دارد کار سهلی نیست. انسان‌ باید متوجه این امر باشد که چرا یک ماه روزه گرفت و برای چه این رنج گرسنگی و تشنگی و... را تحمل کرد در این ماه خویش‌تن‌داری کرد و از اعمالی که روزه را باطل می‌کند دوری نموده و به خواهش‌ها و تمایلات نفسانی خود نه گفت؟

در روزه در واقع ما یک نوع مبارزه منفی داریم، به این معنا که به خواسته‌های نفس خود پشت پا می‌زنیم که کار سختی است و این کار را مجاهدت نامیده‌‌اند. برای نمونه می‌توان مجاهدین صدر اسلام را یاد کرد که بعد از جنگی سخت برگشتند نزد پیامبر و ایشان فرمودند، مرحبا به قومی‎که از جهاد اصغر برگشتند و هم‌چنان جهاد اکبر را در پیش دارند. آنان تعجب کردند که مگر مشکل‌تر از این جهاد نیز هست، در حالی که ما با جان و حیات خود جنگیدیم و جهاد کردیم. در واقع مراد همان مبارزه با هوای نفس است که جهاد اکبر است. در ماه مبارک رمضان، در واقع یک نوع جهاد اکبر را تجربه کردیم و با نفس خود جنگیدیم و به خواسته‌های نفس خود نه گفتیم. البته این تنها یک ممارست و تمرین بود برای ما تا در کل زندگی و رفتارخود حاکم شویم و در این دوران تمرین و آمادگی که به سر بردیم در واقع خود را آماده کردیم تا در بعد از رمضان نیز بر هوای نفس خود کنترل داشته و از گناهان دوری کنیم.

بنابراین در بعد از رمضان نیز اگر به توصیه‌های رمضانی و درس‌های آن توجه کنیم که چه سرمایه‌ای را بدست آورده‌ایم، به سادگی می‌توانیم که از این سرمایه مراقبت و محافظت کنیم. ولی اگر غفلت کنیم این سرمایه را از دست می‌دهیم که خود زیان بزرگی است.

در مورد رسانه‌ها نیز باید گفت که دلیل این است که ماه رمضان به عنوان یک دستوری که به آن ایمان داریم به آن توجه نمی‌شود.

بنابراین برخی رسانه‌ها و تلویزیون‌ها، نگاه‎شان به رمضان نگاهی سمبولیک و ابزاری است تا بر منافع خود کار کنند. این دلیل باعث می‌گردد تا برای ایجاد وضعیت عمومی مدتی را با نگاه سمبلیک به روزه، بر رفتار رسانه‌ای خود تغییراتی بیاورند وچون فضا، فضای رمضانی است این چنین عمل می‌گردد و بلا فاصله بعد از گذشت ماه مبارک رمضان چون این فضا شکسته می‌شود دوباره به همان رفتار قبلی خود ادامه می‌دهند. اگر به رمضان این گونه نگاه شود نه رسانه‌ی ما و نه خود ما هیچ گونه استفاده‌ای از رمضان نبرده‌ایم، بلکه از این ماه بزرگ سوء استفاده کردیم و از آن به عنوان یک ابزار به کار بردیم. اما اگر نگاه ما به رمضان نگاهی واقع بینانه باشد و به رمضان باورمند باشیم، می‌توانیم این فضا را هم‌چنان بعد از رمضان نیز حفظ کنیم و رویکرد ما یا رویکرد فلان رسانه، رویکردی دینی می‌شود و در طول سال آثار آن را خواهیم دید.

سخن جدید: توصیه خود شما برای روزه داران در این ماه چیست؟

استاد رضایی: ضمن قبولی طاعات و عبادات کل مسلمانان، تاکید دارم که به یاد داشته باشیم از رمضان چه آموخته‌ایم و این درس‌ها را باید به کار گرفته و حفظ کنیم. از مهم‌ترین نکاتی که در مضان می‌شود درس گرفت، نظم است. ما در این ماه یاد گرفتیم که در وقت مقرری افطار شود، در وقت مقرری دست ازغذا خوردن کشیده شود در وقت مقرر عبادت صورت گیرد و تمام برنامه‌های ما با برنامه بوده که این نظم در کل زندگی ما باید حاکم گردد و به عنوان یک درس آموخته باشیم. بنده تاکید می‌کنم تقوای الهی را که در ماه مبارک رمضان بدست آوردیم حفظ کنیم و آن را بارورتر کنیم.