بحران غزه، آيينه ناکارآمدي حقوق بين‎الملل

بحران غزه،

آيينه ناکارآمدي حقوق بين‎الملل

جنبش حقوق بشر بين‎المللي که با تدوين منشور ملل متحد و استناد مکرر به قبح ارتکاب جنايات عليه مردم عادي در جنگ جهاني دوم نضج گرفت، به تدريج خواهان مشروعيت بخشي خود از طريق صدور اعلاميه‎ها، تصويب اسناد لازم‎الاجرا براي تدوين موازين و تنظيم قواعد و تاسيس ارکان و نهادها در درون و برون ملل متحد بوده است. وليکن علاوه بر دغدغه‎ها و سوالات هميشگي پيرامون توان سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي اين مجموعه عظيم فعال براي حمايت از انسان‌ها، امروزه با چالش‎هاي عمده‎اي براي تحقق اهداف خود بويژه در شرايط اضطرار و مخاصمات مسلحانه روبرو است.

علي‎رغم همه کوشش‎ها، سازوکارهاي جهاني قادر به مواجهه با موارد نقض فاحش حقوق بشر و حقوق بشردوستانه که بنابر واقعيات معاصر جهان، عميقا در هم تنيده اند، نيستند. گذشته از همه نمونه‎هاي آشکار در دهه‎هاي گذشته، نماد بارز آن را  مي‎توان وضعيت حال و حاد روزگار مردم غزه دانست که تنها به بحران کنوني منحصر نمي گردد. بيانات اخير ناوي پيلاي، کميشنر عالي حقوق بشر سازمان ملل متحد، در اجلاس ويژه شوراي حقوق بشر (23 جولاي مصادف با اول اسد) خود مويد اين ناتواني است.

وي به صراحت اقرار مي‎کند که «من و پيشينيان من فقط مي‎توانيم حقايق، حقوق و قضاوت عقل سليم را بيان کنيم. همان کاري که تا حال انجام داده ايم و اطمينان دارم در آينده نيز ادامه خواهد يافت، هرچند که براي آن مورد انتقاد قرار گرفته ايم.» وي به «سنگيني بار وجدان» خود و «شکست کوشش ها» در برابر کشتار کودکان و زنان غزه اذعان داشته و از نهادهاي پرقدرت همچون شوراي امنيت و دولت‌ها مي خواهد تا «براي هميشه به اين جنگ پايان دهند.»

سخنان وي به عنوان عالي رتبه‎ترين مقام حقوق بشري ملل متحد در کنار اظهارات والري ايموس، هماهنگ کننده امور بشردوستانه ملل متحد در همان اجلاس، و تشريح فجايع و آمار تلفات بحران کنوني از سوي آنان براي هر فرد با وجداني سخت خواهد نمود؛ بيش از 600 فلسطيني شامل 147 کودک و 74 زن کشته شدند. البته اين آمار به هنگام نوشتار اين مرقومه معتبر است و قطعا تا زمان انتشار به شدت افزايش پيدا خواهد کرد.

صدها خانه ويران، 140 هزار نفر آواره و در جست و جوي پناهگاه هستند. مکاتب و شفاخانه‎ها و تاسيسات مختلف، از جمله تاسيسات و ساختمان‎هاي متعلق به سازمان ملل متحد، تخريب مي‌گردند. هر ساعت يک کودک فلسطيني جان مي بازد. زنان معلول بر روي ويلچر مثله مي‎شوند. هواپيماهاي کشنده، بمب‎هاي خود را فرو مي‎ريزند. همه اين موارد در کنار تشديد محاصره‎اي رخ مي‎دهد که دسترسي به نيازهاي ضروري و اوليه همچون آب آشاميدني، غذا، سوخت، برق، و کمک هاي اوليه را محدود و سخت تر کرده است. به اذعان خانم پيلاي، اسرائيل حتي تکاليف و وظايف يک نيروي اشغالگر را نيز زير پا مي گذارد: اشغال طولاني توام با ناامني و مبارزه مردم فلسطين براي بقاء (حق حيات) و يا احقاق حقوق ديگر همچون حق تعيين سرنوشت از جمله اين موارد است.

اين اظهارات همگي بر نقض فاحش حقوق بشر و حقوق بشردوستانه همچون اصل تناسب و اصل تفکيک و اصل احتياط تاکيد مي‌نمايند. در واقع، بحران حال حاضر غزه نمايان‎گر ناکارآمدي حقوق بين‎الملل و حقوق بشردوستانه است. البته، اين نگاهي بدبينانه است. بايد بخش اعظمي از فشار حال حاضر بر روي اسرائيل را ناشي از جنايات آن و نقض فاحش اصول عرفي حقوق بين‎الملل دانست که حتي سرسخت حاميان آن را نيز وادار به عدم دفاع و تاکيد بر نقض اصول اوليه حقوق بين‎الملل و بشر کرده است.

در سال‎هاي پس از تشکيل اسرائيل و بحران‎هاي متعاقب آن، سازمان ملل متحد بارها و بارها اقدامات متداول خود در اين مواقع را تکرار کرده است: برگزاري اجلاس‎ها و کنفرانس‎هاي بين‎المللي، اعزام نيروهاي حافظ صلح، تشکيل کارگزاري امداد به مردم فلسطين ، گسيل فرستاده ويژه، تحقيق گروه هاي حقيقت ياب، انتخاب گزارشگر ويژه، صدور قطعنامه و غيره. همه اين اقدامات، فاقد بستر و اراده سياسي لازم در تصميم شوراي امنيت است که ناوي پيلاي از آن براي «پايان هميشگي اين جنگ» استمداد مي‎طلبد.

شايد وي مي‎داند که صراحت بيان اخير و بي سابقه وي در پايان دوره کاري اش از سنگيني بار وجداني که در پايان سخنراني اش از آن ياد کرده، مي کاهد. بر خلاف کميشنر سابق خانم مري رابينسن که دور دوم مسئوليتش را بدليل گزارش جنايات در اردوگاه جنين و مخالفت ايالت متحده آمريکا از دست داد، خانم پيلاي  در ماه هاي آخر  دوره دوم مسووليت غير قابل تمديد شجاع شده است و مي خواهد در قبال مسئله فلسطين بر اساس ملزومات شغل اش مطابق بند الف ماده دو قطعنامه 141 اجلاس چهل و هشتم مجمع عمومي عمل نمايد؛ اين قطعنامه تصريح نموده که کمشنر عالي حقوق بشر ملل متحد بايد داراي عالي ترين ويژگي ها و مواضع اخلاقي، کمال شخصيتي، بي طرفي و تخصص باشد.

حال بايد ديد که جانشين اردني وي که بايد با مسئله فلسطين دردآشنا باشد، چگونه به اين ملزومات شغلي و واجبات انساني عمل خواهد کرد. تاوان تصميم ملل متحد در تائيد تشکيل اسرائيل، جنايات جنگي ارتکابي از سوي اين رژيم گرچه ابدان فلسطينيان در خون غوطه ور مي نمايد وليکن وجدان و روح انساني جهانيان را به شدت متاثر ساخته و به جنبش حقوق بشر بين المللي که وعده حفظ کرامت انساني را داده است، ضربه وارد نموده است.