کابل، پایتختی بدون سیستم حمل و نقل شهری!

ذکیه غزنوی

کابل،‌ پایتختی است که به هر شهر عقب مانده‎ی جهان سومی مشابه است، مگر پایتخت. زیرا مظاهر تمدنی شهری که پایتخت سی میلیون جمعیت است و با کشورهای زیادی در جهان و منطقه دارای روابط دیپلوماتیک می‎باشد،‌ فاقد هرگونه معیارهای شهری می‎باشد.

نبود سیستم آب و فاضلاب، عدم میکانیزم منظم نظافت شهری،‌ شهروندان فاقد اخلاق مدنی و رفتار شهری، ضعف فرهنگ شهرنشینی در میان بیش‎تری از ساکنان پایتخت و... همگی از مواردی اند که نه تنها حیثیت ملی را در معرض دوستان بین‎المللی بر باد داده است،‌ بلکه زندگی را در این شهر دشوار و غیرقابل تحمل ساخته است.

افزون بر تمام این موارد فوق،‌ نبود میکانیزم منظم حمل و نقل و ترانسپورت عمومی در شهر کابل، پایتخت کشور را بیش‎تر از پیش از معیارهای لازم شهری دور ساخته است. گزارشی‌که هفته گذشته نشر شد نشان داد که ایجاد میکانیزم منظم حمل و نقش شهری به عنوان اولویت درجه پنجم مسوولان دولتی نیز قرار نداشته و هیچ برنامه‎ای برای آن مد نظر نبوده است.

این درحالی است که که امروزه مسایل مربوط به حمل و نقل در شهرها به يكي از چالش‎هاي عمده و اصلي مديريت شهري به شمار می‏‎رود. حمل و نقل يكي از مهم‎ترين اركان توسعه‎ی شهري است كه براي جابجايي مردم و كالاها در بين فضاها و اماكن مختلف جغرافيايي به كار مي‎رود. يكي از چالش‎هايي كه معمولا در زمينه‎ی توسعه پايدار شهرها مطرح است، تعيين نوع سيستم حمل و نقل مطلوب شهر مي‎باشد. سيستم حمل و نقلي كه الگو و ساختار شهر نيز تا حد بسيار زيادي از آن تاثير مي‎پذيرد.

با این وجود، شهر کابل در كنار مشكلات عديده‎اي كه با آنها روبروست، با مشكل ترافيك و حمل و نقل نيز به ويژه در حوزه حمل و نقل عمومي مواجه است. متأسفانه که براي حل مشكل ترافيك در کابل هیچ راه حلی ارائه نشده است. امروزه سیستم‎های مختلفی برای حل مشکل ترافیک و توسعه‎ی شهری از رهگذر ایجاد سیستم حمل و نقل شهری وجود دارد.

يكي از طرح هايي كه در سال‌هاي اخير جهت رفع اين مسایل ترافيكي در برخی از کشورهای دارای معضل ترافیکی ارائه و اجرا شده است، ايجاد سيستم حمل و نقل BRT يا سامانه حمل و نقل سريع اتوبوسي، در قالب سيستم حمل و نقل عمومي است. بدیهی است که اجرای هرگونه طرح برای حل معضل ترافیکی در شهر کابل، نیازمند پژوهش توصيفي- تحليلي بوده و باید بر اساس روش مطالعات کتابخانه‎اي و پژوهش ميداني مورد ارزيابي قرار گیرد. زیرا ظرفيت‎ها و محدوديت‎هاي موجود در خط يك سيستم BRT نیازمند ارزیابی دقیق و همه جانبه از وضعیت جغرافیایی، میزان جمعیت، نظارت و مدیریت لازم است. احیای اتوبوس‎های برقی حداقل در برخی از قسمت‎های پایتخت، راه اندازی مترو و... همگی از جمله مواردی اند که امروزه در سایر کشورهای پر جمعیت دنیا به اجرا گذاشته شده و تسهیلات ترانسپورتی را به بار آورده است.

به هرحال، شکی نیست که روند رشد شتابان شهرها بخصوص پایتخت، توأم با افزایش جمعیت در این شهرها، مشکلات متعددی را مانند معضل ترافیک و اختلال در سامانه حمل ونقل درون شهری به وجود آورده است. از این رو، معضل مذکور از چالش‎های اساسی فراروی برنامه‎ریزی شهری در اواخر قرن بیستم بوده که بر دست‎یابی به اهداف توسعه پایدار شهری تاثیر نهاده است. افزایش سریع وسایل حمل ونقل موتوری ـ به ویژه موتر ـ و استفاده زیاد از آن در شهرهای کشور و مشخصا در پایتخت، همراه با رشد جمعیت و گسترش بی رویه‎ی آن و نیز عدم برنامه‎ریزی‎های علمی و جامع و مشکلات عدیده سیستم حمل ونقل عمومی باعث بروز مشکلاتی نظیر آلودگی‎های شدید زیست محیطی، تراکم‎های ترافیکی زیاد و خسته کننده، اتلاف زیاد وقت شهروندان، مصرف بیش از حد انرژی، ناامنی مسیرها و تصادفات شده است.

بدین ترتیب، زندگی در این محیط‎ها دشوار شده و از نظر رفاه و آسایش دچار تنزل گشته است. اکنون که دولت در نظر دارد تا اجرای سیستم حمل و نقل شهری را به داوطلبی آزاد گذاشته و به بخش خصوصی واگذار نماید،‌ ضروری است تا مطالعات همه جانبه نیز صورت پذیرد. چرا که تجربه‎های پیشین از اجرای چنین پروژه‎ها نشان می‎دهد که بسیاری از کارها به منزله‎ی "گذاشتن کلوخ و گذشتن از آب" بوده است.

بنابراین،‌ اجرای هرگونه پروژه‎ی ترانسپورت شهری برای حل معضل ترافیک و حمل و نقل عمومی پایتخت نیازمند دقت لازم، ارزیابی دقیق و نظارت و مدیریت مطمئن است که بدون چنین فرایندی، بعید نیست که هزینه‎ی صورت گرفته در این خصوص نیز هدر رفتن سرمایه‎های ملی باشد و بس. وانگهی حل این معضل تنها با ایجاد سیستم حمل و نقل ممکن نیست، بلکه همزمان نیازمند آموزش‎های لازم شهروندی و رفتار مدنی نیز می‎باشد که بدون ارائه‎ی چنین آموزش‎ها،‌ هرگونه راهکاری ناقص خواهد بود.