بحران آرام ناامنی‎های غذایی

نویسنده: علی سینا

سازمان بهداشت جهانی (WHO) شعار سال جاری روز جهانی بهداشت (۷ اپریل) را برای تأمین امنیت غذایی انتخاب کرده و عنوان آن را «امنیت غذایی؛ از مزرعه تا دیگ» برگزیده است.
امنیت غذایی ماجرای بی‏‌سابقه و تازه‏‌ای نیست، ولی متأسفانه این مفهوم در کارکرد دولت‎داری و نهادهای اداری مسئول ما بسی بیگانه و غریب بوده و هیچ جایگاهی در برنامه‎های اجرایی نداشته است.
گذشته از موارد مشمئزکننده‎ی عرضه‎ی مواد غذایی از قبیل فروش مواد غذایی در محیط سرباز، خمیرکردن غیراصولی نانوایی‎ها، نبود بهداشت لازم در مراکز فروش مواد غذایی از قصابی گرفته تا سایر موارد، واقعیت تلخ دیگر این است که نگرانی از این که مردم چه می‎خرند و چه می‎خورند اصلاً برای مسئولان دولتی و اداری اهمیتی ندارد. در عرضه‌ی مواد غذایی، صنعت مواد غذایی و واردات آن نظارت دقیق و بررسی کیفیت از سوی نهادهای مسئول، متعهد و متخصص وجود ندارد و معلوم نیست که نهادهایی چون «اداره ملی نورم و استاندارد» چه کاری انجام داده و در کجای قضیه به لحاظ بررسی کیفیت مواد غذایی قرار دارند.
در حقیقت اداره نورم و استاندارد و وزارت صحت عامه که دو بازوی اصلی حفاظت از امنیت غذایی را تشکیل می‎دهند در این خصوص مسئول مستقیم اند. این سازمان‎ها باید با اعزام نمایندگان یا بازرسان در خطوط تولید محصولات غذایی بر کیفیت آن‏ها نظارت ‎کنند. ایجاب می‎کند تا اداره نورم و استاندارد به طور دوره‏ای از محصولات غذایی نمونه‏‌برداری کرده و در آزمایشگاه‎ها بررسی کند. افزون برآن لازم است تا اداره‎های متذکره به صورت سرزده و بی‏خبر نیز بازرسان خود را به کارخانه‎های تولیدات مواد غذایی و مراکز فروش فرستاده و ضمن بازدید تاریخ مصرف مواد غذایی از محصولات نمونه‏برداری نموده و به لحاظ کیفیت و بهداشت، آن‏ها را آزمایش کند. اما پرسش این است که چرا چنین کاری انجام نشده و مسئولان مرتبط با امر مصئونیت غذایی چه طرح و برنامه‎‎ی عملیاتی برای آوردن مصئونیت به غذای شهروندان دارند؟
آنچه در عمل دیده می‎شود نشان‌گر آن است که نظارت و بررسی از کیفیت، بهداشت و تاریخ مصرف خیلی از مواد غذایی وجود ندارد و این مسأله آسیب‎های بزرگی را به شهروندان وارد می‎سازد. زیرا مصرف مواد غذایی بی‏‌کیفیت یا تاریخ مصرف گذشته باعث به وجود آمدن بیماری‎های مختلف می‎گردد و هزینه‎ی درمانی که در این راستا انجام می‎شود، چندین برابر خرید محصولات غذایی با کیفیت و دارای استاندارد لازم است.
البته در این میان همه چیز برگردن مسئولان ناظر بر مواد غذایی و سازندگان یا واردکنندگان مواد غذایی یا حتی دولت نیست، چرا که این خود ما مردم هستیم که نسبت به اطلاعات مندرج روی کالاهایی که می‏خریم، دقت لازم را نداریم. این‎چنین است که در خرید محصولات غذایی، بیش‎تر به نرخ ارزان آن توجه نموده و در حالت بهتر نیز به مارک آن دقت می‎کنیم تا کیفیت و بهداشت. مثلاً به خود زحمت نمی‏‌دهیم اطلاعات پشت بسته‏‌بندی محصول را بخوانیم و بدانیم که یک محصول غذایی دارای چه مواد لازم بوده و یا هم آیا دارای تاریخ معتبر مصرف می‎باشد یا خیر. این‎ چنین است که باید امیدوار بود سیستم نظارت بر صنایع غذایی همراه با رشد فرهنگ توجه و حساسیت مردم به آنچه می‎خرند و می‎خورند، با هم ارتقا یابد.
عدم نظارت دقیق و نبود فرهنگ خرید به‏‌خصوص در عرصه‎ی مواد غذایی باعث شده است تا هرگونه محصولی به خورد ما داده شده و حتی کالاهای بدون کیفیت را نیز با مارک جعلی و مشابه اصل در بازار عرضه و به مصرف مردم برسد. در بسا موارد نیز تولیدات مواد غذایی وطنی به صورت ناگواری فاقد کیفیت و بدون رعایت موارد ایمنی می‎باشند. مثلا کیک‎ها و بسکویت‎هایی با پوش پلاستیکی که اکثراً به مرور زمان سوراخ شده و مواد درون آن‏ فاسد می‎‏شود. نوشیدنی‎های انرژی‏زا که دارای کیفیت لازم نبوده، ولی رنگ و رخ جذابی داشته و مشتری را دچار فریب نموده و در کام سودطلبان می‏اندازد. در بسا موارد نویسنده خود شاهد بوده است که آب میوه در داخل پیاله‎ی پلاستیکی یک بار مصرف بسته‏‌بندی شده و برای مردم عرضه می‎شود. یا اینکه مثلاً یک قوطی رب را در دست گرفته‏‌اید و به دنبال تاریخ تولید و انقضای آن می‎گردید تا ببینید مهلت تعیین شده برای مصرف آن چقدر است و چه زمانی از آن باقی مانده است. مرتب قوطی را در دست می‎چرخانید، اما چیزی نمی‎یابید. بالاخره روی در قوطی یک نوشته خیلی ریز که در گوشه دایره آن قرار دارد مشاهده می‎شود. برخی افراد با عینک‎شان به این نوشته توجه می‎کنند و برخی دیگر به سادگی از کنار آن می‎گذرند و شاید با خود می‎گویند چون درقفسه مغازه قراردارد، حتماً تاریخ مصرفش درست است و منقضی نشده است! این موضوع نه فقط درباره رب، که بیشتر مواد غذایی بسته بندی شده، صدق کرده و مردم با این مشکل ریز اما مهم، دست و پنجه نرم می‎کنند.
شاید شما هم با این موضوع برخورد داشته‏‌اید که برای خرید کالایی قصد داشته باشید به تاریخ مصرف آن توجه کنید. بی‏شک در نگاه اول نمی‏‌توانید محل درج تاریخ را پیدا کنید و لذا زمانی از وقت خرید خود را باید به این موضوع اختصاص دهید و البته شاید هم موفق نشوید!
بعد از این که نوشته تاریخ انقضا را مشاهده می‏‌کنید، می‏‌بینید آن‎قدر ریز و کوچک نوشته شده که به‌سختی خوانده می‏شود. این در حالی است که مارک محصول به صورت بزرگ و برجسته دیده می‎شود. حتی توضیحات مربوط به مواد تشکیل دهنده ماده غذایی خیلی ریز در بسته‏‌بندی درج شده، اما باز آن جای مشخصی داردو به سادگی قابل دیدن است. اما این موضوع درباره تاریخ مصرف صدق نمی‎کند. چرا که این تاریخ‏‌های حیاتی را هر جایی که شد، با ریزترین شکل ممکن درج می‎کنند و به این ترتیب، دسترسی مصرف‏‌کننده به یکی از اصلی‎ترین حقوقش را دشوار می‎سازد. در مواردی نیز تاریخ مصرف و انقضا را با برچسب مشخص می‎کنند که امکان تبدیل آن برچسب به آسانی میسر است.
شکی نیست که هرگاه نظارت لازم و جدی روی عرضه، تولید و وارد کردن موادغذایی انجام نشود، امکان اینکه زیان‎های زیاد و غیرقابل جبرانی از این ناحیه متوجه جامعه گردد، دور از تصور نمی‎باشد. در آن صورت، تاوان این خسارت به دوش نهادهایی چون وزارت صحت عامه، اداره نورم و استاندارد و... خواهد بود.