یأس از اسلام آباد و دل بستن به دهلی

نویسنده: محمدرضا نعیمی

سفر به دهلی هرچند دیرهنگام صورت گرفت، ولی بازهم جنبه‎های امیدوار کننده‎ای را در بر داشت که نشان داد دولت‎مردان دهلی نو از روند دیرینه‎ی دوستی خویش دست برنداشته و رویکرد دیپلوماتیک نرم‎تر از پاکستان را اتخاد خواهند کرد.
گفته می‎شود سفر دهلی محمداشرف غنی؛ رییس جمهور پس از آن صورت گرفت که مذاکرات دیپلوماتیک پیرامون صلح افغانستان با مقامات اسلام آباد نتیجه‎ی چندانی در پی نداشته و ظاهرا پیش‎شرط‎های پاکستان روی دوش دولت کابل سنگینی کرد. زیرا این پیش‎شرط‎ها پیش از این نیز در مقاطع مختلف پیشنهاد شده و مسوولان بلندپایه حکومتی جرئت پذیرش آن را نداشتند. چرا که مسایلی چون پذیرش رسمی خط دیورند به عنوان مرز اصلی دو کشور، اعطای برخی از اختیارات در ساختارهای دولتی افغانستان و قطع روابط یا محدودیت آن با هند برای حکومت کابل ممکن و میسور نبوده است.
حقیقت این است که دل بریدن از هند برای افغانستان به همان اندازه دشوار است که تعریف سیاست‏ها در عرصه‏ی تأمین صلح بدون در نظر گرفتن پاکستان غیرممکن به نظر می‏رسد. هند با سابقه دوستی 500 سالگی و صداقتی که در این مسیر نشان داده است بار دیگر نشان داد که به تداوم و تحکیم این رابطه نیازمند است. شکی نیست که این ضرورت به همان اندازه که برای کابل اهمیت دارد، دهلی نو نیز ارزش آن را درک نموده است. زیرا رسیدن به منابع سوخت آسیای میانه از طریق افغانستان برای اقتصاد رو به توسعه‏ی هندوستان یک ضرورت جدی است و از سوی دیگر، بدون اینکه هند افغانستان را داشته باشد، رقابت و دشمنی دیرپایش را با پاکستان نیز پیش برده نخواهد توانست.
از سوی دیگر پاکستان نیز به دلیل اینکه افغانستان را بستر مناسب مصرف مواد خوراکی و سایر تولیدات خویش دانسته و از سویی هم مایل نیست که نظام حاکم در کابل به ادعاهایی مثل عدم رسمیت یافتن خط دیورند دامن بزند، نفوذ سیاسی - نظامی و استخباراتی خویش را در ساختار نظام و مخالفان مسلح افغانستان حفظ نموده است. این مسأله برای افغانستان زنگ خطر خفته و بحران بالقوه‏ای است که هر لحظه احتمال تشدید آن وجود داشته و هراس آور است. کما اینکه در گذشته این نقش پاکستان برای دولت کابل چالش‎برانگیز به اثبات رسیده و خطرهای ناخوشایند و خونباری را در پی داشته است.
در این میان چیزی‎که برای دولت افغانستان به عنوان گره‎ کور در روابط خارجی با هند به حساب می‎آید، ایجاد تعادل روابط با پاکستان و هندوستان است. زیرا سنگین ساختن ترازوی سیاست خارجی به جانب هرکدام از این دو کشور، ممکن است باعث گردد که اعتماد دیگری نسبت به افغانستان از بین برود.
حکومت وحدت ملی به خوبی متوجه این نکته است که نباید دیپلماسی کابل به خروج از حالت توازن میان دو کشور برادر «پاکستان» و دوست «هند» خارج شود. زیرا ممکن است این رویه‏ی دیپلوماتیک برای کابل سنگین تمام شده و بخصوص اینکه اعمال سیاست پاکستان با رویکرد خشونت آمیز و با زبان انفجار و خونریزی به تصویر کشیده ‏شود.
اتخاذ چنین رویه‎ی دیپلوماتیک برای دولت کابل طی سال‎های گذشته میسر نشده است، درحالی‎که دولت اسلام‌آباد در این عرصه دست بازتری داشته و توانسته است در پیشبرد استراتیژی‎ خویش در افغانستان تعاملات منطقه‎ای و جهانی موفقی را اتخاذ نموده و بستر جغرافیایی افغانستان را نیز با تحرکات خود تحت نفوذ قرار داده است. پاکستان سال‎ها است که برای جلب مساعدت‎های ایالات متحده امریکا به بهانه‎ی مبارزه با تروریزم جلب نموده و هرباری‎که این روند به خطر افتاده است، دست از دامان امریکا برداشته و چنین را جایگزین آن ساخته است. در حال حاضر نیز رویکرد گرایش به اژدهای زرد (چین) را انتخاب نموده و با دعوت رییس جمهور چین، قول سرمایه‎گذاری میلیارد دالری را از این ابرقدرت نوپای شرق گرفت.
در مقابل، دولت کابل با عنوان وحدت ملی هرچند ادعای همگرایی منطقه‎ای را پیرامون افغانستان سر داده و ایده‎ی تبدیل افغانستان به مرکز تعاملات اقتصادی آسیا را در سر می‎پروراند، ولی تحقق این امر در عمل کار دشواری است. زیرا تاهنوز بازی‎های منطقه‎ای چنین اجازه‎ای را به دولت کابل نداده و از موقعیت جیوپولیتیک حساس افغانستان، بستر جنگ نیابتی ساخته است.
به هر ترتیب، اینکه روند روی آوردن به دهلی و امیدوار بودن به کمک‎های این کشور در عین حالی‎که رویه‎ی برادری پاکستان نیز حفظ گردد،‌ کاری است که اجرای آن نیازمند جدیت و تلاش زیادی است و به همکاری‎های صادقانه‎ی این دو کشور و حمایت‎های همه جانبه‎ی قدرت‎های جهانی و منطقه‎ای ضرورت است. بالاتر از تمام این موارد، فایق شدن در این حوزه‎ی سیاسی نیازمند انسجام لازم از سوی نهادهای حکومت کابل و قاطعیت آن در این عرصه است. زیرا یگانه نقطه‎ی ضعف دولت افغانستان در این خصوص، نفوذ سیاسی و استخباراتی پاکستان در ساختارهای دولت کابل بوده و این امر نقیصه‎ی جدی و اساسی را در این خصوص به بار آورده است.