افغانستان، جنــــگ و سلطنت تـــرياک

افغانستان،

جنــــگ و

سلطنت تـــرياک  

ضيا دانش

حتي نقطه‎هاي حساس و مزدحم شهرهاي بزرگ افغانستان از جمله کابل، پايتخت نمايش دهنده‎ي صحنه‎هاي حساس و تکان‌دهنده است؛ ده‌ها جوان متعاد به مواد مخدر، با سيماي ژوليده، بدن‌هاي نحيف و هيات آزاردهنده در کنار جاده‌ها، در مقابل مارکت‎ها و جلو چشمان هزاران عابر بخصوص زنان و کودکان، حضور دارند و چه بسا مصروف استعمال و تزريق انواع مختلف مواد مخدر هستند.

ديدن اين وضعيت رقت‎بار و نشر مکرر اين گونه تصاوير فجيع که کم‎تر از صحنه‎ي قتال و جنگ نيست، برخلاف انتظار و تصور نه تنها موجب اقدامات جدي براي ريشه‎کن کردن مواد مخدر در افغانستان نشده است، بلکه آمارهاي ارايه شده‎ي جهاني از افزايش ساليانه‌ي ميزان توليد، توزيع و کشت مواد مخدر حکايت مي‎کند و نشان مي‎دهد که اين روند همچنان رو به رشد و سرسام آور است. بيش از يک‎دهه از حضور اکثريت قريب به اتفاق کشورهاي جهان بخصوص کشورهاي قدرتمند در افغانستان مي‎گذرد، اما طي اين سال‎ها، نه تنها در عمل، مبارزه‎ با اين پديده‎ي شوم محقق نشد، بلکه افزايش تکان دهنده‎ي نيز در ابعاد مختلف اين پديده، به وجود آمد. به‎خاطر سياست‎هاي نامشخص در مبارزه با مواد مخدر در افغانستان، توليد و توزيع کوکنار و مشتقات آن طي سال‎هاي اخير نه تنها دامن‌گير ميليون‎ها انسان در گوشه و کنار جهان شده است، بلکه باعث گرديده تا بيش از يک ميليون جوان افغانستاني به سادگي و آساني قرباني وحشتناک مواد مخدر شوند و ميليون‎ها تن ديگر در معرض جدي ابتلا به آن قرار گيرند.

نام افغانستان که در زمان تسلط رژيم طالبان بيش‎تر و به گونه‎ي رسمي با ترياک گره خورده بود، جهان را بر آن داشت تا پس از سرنگوني اين رژيم، با کوکنار و ترانزيت مواد مخدر از افغانستان به شدت مبارزه کند و انگلستان سيزده سال پيش پذيرفت که سازماندهي و رهبري مبارزه و نابودي کوکنار را به عهده بگيرد.

در داخل افغانستان نيز در سال‌هاي نخست اداره انتقالي و حکومت موقت عزم سرتاسري ـ به استثناي باندهاي مافيايي و مناطق نخست سيطره‎ي آنها ـ براي ريشه‌کن ساختن اين لکه‎ي ننگ به وجود آمد. کاهش قابل ملاحظه‎ي کشت کوکنار در سال‌هاي 81 ـ 82 و ايجاد يک وزارت‌خانه مجزا و مستقل براي پيش‎برد و انجام مبارزه عليه کشت و توليد کوکنار، نشانگر عزم و اراده‎ي گسترده در سطح داخلي محسوب مي‌شد. ولي سياست‌هاي کلي جامعه جهاني و حکومت افغانستان با سپري شدن زمان بيش‌تر به سود گروه‌ها وحلقاتي تمام شد که به هيچ‌ وجه تمايل به برچيده شدن کوکنار از افغانستان نداشتند و از سوي ديگر عوامل و موضوعات ديگر نيز وجود داشت که در نهايت منجر به افزايش و تصاعد کشت، توليد و صدور مواد مخدر مي‌شد. گزارش‌ها و آمارهاي ارايه شده از سوي نهادها و مراکز مستقل تحقيقاتي پس از ختم يک دوره کاهش نسبي کشت کوکنار، نشان مي‌داد که کشت و قاچاق مواد مخدر به طور فزاينده‌اي رو به رشد است و اين تحقيقات سرانجام مقامات کشورهاي خارجي مستقر در افغانستان و دولت‎مردان اين کشورها را نيز وادار به اعتراف کرد. کارشناسان و آگاهان امور گمانه‎زني‌هاي زيادي مطرح نمودند که هرکدام به سهم خود تأثير به سزايي در گسترش و افزايش مواد مخدر در افغانستان داشته است.

چرا مواد‌مخد‌ر افزايش يافت؟

تعدادي از صاحب نظران بر اين باورند که مقامات بلندرتبه‎ي حکومتي و بين‌المللي در ترانزيت مواد مخدر از افغانستان به کشورهاي ديگر دست دارند. گزارش‌هاي نشرشده در مطبوعات و رسانه‌هاي ملي و بين‌المللي نشان مي‌داد که برخي از مقامات پوليس، اردو و حتي حلقات وابسته به حکومت افغانستان و نيروهاي آيساف به نحوي در قاچاق مواد مخدر دخيل‌اند و مبارزه با ترياک تنها يک شعار است.

اظهارات صريح «احمد جلالي» وزير داخله پيشين افغانستان در دوران حکومت موقت، مبني بر عدم حمايت رييس جمهور از بازداشت مقامات حکومتي دخيل در قاچاق و ترانزيت مواد مخدر، اين باور و گمان را تقويت نموده و سيلي از انتقادات را متوجه رييس جمهور ساخت.

به نظر مي‎رسد جنجال‎هاي سياسي و امنيتي که دامن‎گير حکومت افغانستان هست و نيز کمبود امکانات و نيروي بشري ماهر و ملاحظات قومي و قبيله‎اي در مناطق تحت کشت مواد مخدر، از آن زمان تاکنون باعث شده است که اين اداره نتواند به گونه‎ي جدي و موثر به احتمال دخيل بودند مقامات بلندرتبه‌ي دولتي در قاچاق و پخش مواد مخدر رسيدگي کند.

طيف ديگري از تحليل‌گران بر اين باوراند که نيروهاي خارجي مستقر در افغانستان نقش عمده‌اي در قاچاق مواد مخدر و موفقيت باندهاي مافيايي دارند و امروزه بسياري از صاحب نظران معتقدند که نيروهاي خارجي‌ به شکل جدي مايل نيستند تا اين درآمد سرشار را از دست بدهند و اظهارات تلويحي رييس جمهور کرزي در بسياري از موارد نيز نشان مي‎دهد که ايشان هم اطمينان چنداني به صداقت و تعهد متحدان خارجي اش ندارد. نقش سازمان سياه در کشت، توليد و پروسس مواد مخدر در سال‌هاي جنگ افغانستان با شوروي و تامين بخشي از مصارف عملياتي اين سازمان از در آمدهاي مواد مخدر در افغانستان و نيز جنگ‌هاي مشهور انگلستان به‌خاطر حفظ منافع ناشي از مواد مخدر خويش در اين کشور، در افغانستان نيز اين گمانه زني را به وجود آورده است که احتمالا در آمدهاي ميلياردي صدها هزار هکتار زمين کشت علني مواد مخدر در افغانستان از منابع اصلي تامين کننده هزينه‌ي جنگ نيروهاي ناتو در افغانستان باشد و حتي ممکن است بخش عظيمي از اين درآمدهاي ميلياردي به خزانه سازمان هاي اطلاعاتي کشورهاي غربي برگردد و به همين دليل اراده‎ي جدي براي مبارزه با مواد مخدر در افغانستان وجود ندارد و به حکومت افغانستان نيز اين فرصت داده نمي‎شود.

اختصاص بودجه‎ي بسيار ناچيز و تحقق نيافتن‌ طرح‌هاي «کشت بديل و پرداخت پول به دهقانان در برابر خودداري آنان از کشت کوکنار» و... نيز نشان مي‌دهد که تمايل جدي براي مبارزه با مواد مخدر، توسط نيروهاي بين‌المللي مستقر در افغانستان وجود ندارد.

گروه سوم نيز فقر را در افغانستان بسيار عميق مي‌دانند و بر اين عقيده‌اند تا زماني‎که براي فقرزدايي و ايجاد اشتغال کار درست و دقيق صورت نگيرد، در مبارزه با مواد مخدر توفيق چنداني نصيب نخواهد شد؛ به باور اين گروه، قانوني شدن کشت کوکنار بهترين راه حل براي کاهش تبعات و پيامد‌هاي قاچاق آن است.

به هر حال در هر سه ديدگاه واقعيت‌هايي وجود دارد و به نظر مي‌رسد، همه‌ي آنها در گسترش و توسعه روز افزون کشت و توليد مواد مخدر در افغانستان نقش داشته‌اند.

تجارب سال‎هاي گذشته، نشان مي‌دهد که در سياست‌هاي اتخاذ شده جهاني و داخلي عليه مبارزه مواد مخدر بايد تجديد نظر شود و جامعه جهاني از معضل مواد مخدر در افغانستان به عنوان يک ابزار بازي سود نجويد و صادقانه تلاش شود تا با همکاري مردم و دولت افغانستان به اين مشکل خاتمه داده شود.